PARADOKSET NË THELBIN E PROBLEMIT

Kuptimi i drejtë i dyshimit ateist është parahyrja në përgjigjen e dyshimit. Shprehjet e dyshimeve ateiste shpeshherë e hutojnë vetëdijen nga burimi që e rrënon dyshimin. Kjo na shtyn të hulumtojmë fjalët e pyetjes dhe shprehjet mes rreshtave, mënyrën e artikulimit dhe pikëpamjet që gjenden pas dyshimeve. Nganjëherë pyetja vetvetiu mund të jetë gjuha e përgjigjes.

Vështrimi me vëmendje në të gjitha dyshimet ateiste na çon në një realitet të madh se ato vetvetiu tregojnë se janë të pavlefshme. Për këtë shkak logjikëshëndoshi, para se të grumbullojë argumentet nga jashtë për t’i kundërshtuar ato, është mirë të ketë kujdes nga pështjellimi i tyre i brendshëm. As dyshimi që jemi duke folur rreth tij në këtë libër nuk është imun nga kjo dukuri.

Me pështjellim të brendshëm nënkuptojmë se dyshimi nuk qëndron drejt në teoremën dhe në themelet e tij: bazohet në themele të kota iluzionare e kundërshtohet vetvetiu në thirrjen e tij duke iu nënshtruar një gjëje dhe së kundërtës së saj. Për këtë shkak është i prishur në vete.

Vështrimi kritik në pretendimin se Allahu “paska nevojë” për adhurimin tonë dhe kundërshtimi i këtij vështrimi me realitetin e natyrshëm (që Allahu nuk ka nevojë absolutisht për adhurimin tonë) nxjerr në pah se ky dyshim është i kotë nga shumë aspekte. Ndër më kryesoret dallojmë:

Dyshimi është i bazuar mbi perceptimin që Zoti ka cilësi njerëzore dhe ka nevoja si ato të njeriut

Prej nga buron në zemër pyetja pështjelluese se Allahu paska nevojë që njerëzit ta adhurojnë Atë? Dhe pse këmbëngul ateisti ose dyshuesi te çështja se çfarë përfiton Allahu prej adhurimit?

Përgjigjja e këtyre dy pyetjeve fshihet në realitetin: çdokush që pyet për nevojën dhe përfitimin personal në veprimin e Zotit, pikënisjen e pyetjes së tij nuk e ka prej realitetit gjithëpërfshirës kozmik, por e ka te perceptimi i tij rreth Qenies së Krijuesit, të cilin e ka bazuar në përputhje me parimin se Zoti ka cilësi njerëzore, e kuptoi apo jo këtë gjë. Në historinë njerëzore kjo dukuri njihet si antropomorfizëm. Shumë besime pagane zanafillën e kanë prej tij: shpirti njerëzor lakmon që çdo gjë përreth vetes ta perceptojë si njerëzore, përfshirë këtu krijesat e gjalla dhe të ngurta, duke e veshur me ndjenja njerëzore e nuanca logjike dhe emocionale të tij.

Edhe ai që kërkon të dijë se çfarë “dobie” ka Zoti nga adhurimi i njerëzve, mendjen nuk e ka larg perceptimit të vjetër pagan rreth zotave; atyre zotave që garojnë me njeriun në dëshirat e tij, duke kërkuar prej tij në shenjë lakmie dhe duke e privuar atë në shenjë xhelozie; atyre zotave që nxisin luftëra mes vete për epërsinë e pushtetit në kozmos dhe mbikëqyrjen e mirësive të ekzistencës; atyre zotave që bartin ndjenja njerëzore dhe tabiatet e tij, e lëvizin sipas motiveve dhe epsheve të tij.

Filozofi i vjetër grek Ksenofoni për kohën e tij sqaroi thellimin e tij në perceptimin njerëzor të Zotit duke thënë: “Abisinitët e perceptojnë zotin e tyre hundështypur, ndërsa te traditat mitologjike ai është sykaltër dhe flokëkuq. Më e çuditshmja nga gjithë kjo është se këta zota i bëjnë veprimet më të këqija që janë në kundërshtim me moralin e lartë, si: vrasja, vjedhja, grabitja; pra, njëjtë siç veprojnë adhuruesit e tyre.” Vijon e thotë: “Sikur lopa, kali dhe luani të kishin duar dhe të ekzistonte mundësia që ato të portretizoheshin, kuajt do të portretizoheshin me figurën e zotave kuaj, kurse lopët me figurën e zotave lopë.”[1]

Në këtë perceptim përfshihet edhe krahasimi i Qenies Hyjnore me analogjinë e përgjithësimit ose analogjinë e barazimit, kështu që njeriu dhe Zoti përfshihen në botëkuptimet e njëjta, që i bie të jetë:

Veprimi i njeriut dhe kërkesa e tij motivin e kanë nga tradita dhe nevoja.
Atëherë, çdo vepër dhe kërkesë motivin e ka nga nevoja.
Allahu i Madhërishëm vepron dhe kërkon.
Atëherë, veprimi i Allahut dhe kërkesa e tij motivin e ka nga nevoja.

Ibn Tejmija (Allahu e mëshiroftë!) thotë: “Kërkesa më e madhe është të njohësh Allahun, emrat, cilësitë, veprimet, urdhrat dhe ndalesat e Tij. Veçoritë e gjithë kësaj nuk arrihen me analogjinë e përgjithësimit e as me analogjinë e barazimit. Nuk ka të ngjashëm me Allahun që të bëhet krahasim dhe assesi nuk mund të përfshihet Allahu me të tjerët nën rregullin e përgjithësimit ku të gjithë janë të barabartë. Mu për këtë, asaj që kishte të bënte me Zotin, gjeneratat e para dhe imamët e njohur i ktheheshin rrugës së Kuranit. Te kjo çështje nuk përdornin analogjinë e barazimit dhe analogjinë e përgjithësimit, ku të gjithë individët janë të barabartë, por e përdornin “kijasu el evla (analogjia e më së mirës)” dhe, në të vërtetë, Allahut i takon shembulli më i lartë.”[2]

Pra, cilësitë e Allahut nuk përfshihen në analogjinë e barazimit, i cili nënkupton që “degëzimi të ketë të njëjtën dispozitë me esencën, sepse e kanë të njëjtin shkak”[3], se Qenia e Allahut nuk barazohet me qenien njerëzore. Qenia e Allahut është më e lartë dhe më e përsosur se qenia njerëzore. Në parim, cilësive njerëzore nuk ia shoqërojmë cilësitë e Allahut që ato të barazohen në emërtime dhe realitete. Realisht, cilësitë e Allahut i kuptojmë me analogjinë “e më së mirës (kijasu el evla)”; d.m.th. pohojmë çdo cilësi të mirë për Allahun, ashtu si i përket vetëm Atij. Diçka prej cilësive mund të kenë ngjashmëri në emër me njeriun, megjithatë cilësitë e Allahut janë më të larta dhe më të përsosura. Për shembull: njeriu ka jetë, që është cilësi e pëlqyer, e edhe Allahu ka jetë, por ajo është e përsosur dhe e madhërishme. Njeriu përshkruhet me dije, që është cilësi e pëlqyer, e edhe Allahu përshkruhet me dije, por dija e Allahut është e përsosur dhe gjithëpërfshirëse.

Në këtë mënyrë pohohen cilësitë e Allahut me të cilat përshkruhet edhe njeriu (veç në emërtim e jo realitet), porse ato janë më të përsosura dhe më të plota. Prandaj, “ngjashmëria në emërtime nuk e obligon domosdoshmërisht ngjashmërinë në realitet”.

Ai që pretendon se Allahu kërkon të adhurohet për të përmbushur ndonjë nevojë ose mangësi, pretendimin e tij e bazon në mendjen që e ka të mbushur me nuanca të perceptimit se Zoti ka cilësi njerëzore. Ai nuk e lejon mendjen e tij të perceptojë që kërkesën e Allahut për adhurim nuk e nxit dëshira për të përmbushur nevojën dhe për të plotësuar ndonjë zbrazëtirë. Njeriu si zakonisht kërkon ta mbushë zbrazëtirën dhe ta plotësojë të mangëtën. E mu për këtë dyshuesi ose ateisti mendon se kjo çështje ndërlidhet me çdo kërkesë dhe me çdo botë. Ndërkaq, e vërteta në këtë rast është të thuhet se njohja e objektivave ose synimeve vjen nga njohja e tipareve të qenies. Njohja e natyrës së njeriut na jep të drejtën e plotë të themi me këmbëngulje dhe dije se, kur njeriu kërkon diçka, si zakonisht e çon ndonjë interes fitimprurës të bëjë kërkesën e tij: ose të përfitojë ndonjë të mirë, ose të largojë ndonjë të keqe. Prandaj, shpërndarja e këtij pretendimi për Qenien Hyjnore është i kotë, sepse në parim nuk kemi dijeni për themeloren e kësaj Qenieje. Ndërkaq, ajo që dimë nga logjika dhe tekstet fetare nuk na lejon të mashtrohemi të mendojmë se urdhrat dhe kërkesat e Allahut vijnë që të plotësohet Qenia e Tij, sepse Ajo është e përsosur dhe e plotë në vetvete.

Të kërkohet një gjë, nuk nënkupton se kërkuesi ka mangësi

Kundërshtuesi dyshimin e tij e mbështet mbi mendimin se kërkesa e një gjëje domosdoshmërisht aludon në mangësi. Megjithatë, gjërat nuk maten kësisoj. Kërkesa shpeshherë nuk vjen nga mangësia: mjeku kërkon nga pacienti të hapë gojën e tij që ta marrë ilaçin dhe këtu përfiton vetëm pacienti; pasaniku kërkon nga i varfri të shtrijë dorën që t’i japë lëmoshë dhe prej këtij veprimi përfiton vetëm i varfri etj.

Njëlloj gjërat trajtohen edhe në fushën e adhurimit: ta duash adhurimin nuk nënkupton domosdoshmërisht se i dhëni pas adhurimit ka nevojë dhe mangësi. Dashuria nuk është thjesht një nevojë që i nevojitet shtim.

Kërkimi i një gjëje mund të jetë kumtim për një mirësi të sinqertë prej kërkuesit i cili tjetrit ia dëshiron realizimin e ndonjë dobie dhe arritjen e një gjëje që ai e shpreson. Po ashtu mund të ndodhë për të ngritur baraspeshat e drejtësisë mes asaj që kërkohet prej tij dhe prej tjetrit. Po ashtu mund të ndodhë për mësim dhe udhëzim e për shumë çështje të tjera. Kjo tregon se duhet të rrënohet hipoteza se nevoja personale duhet të jetë burim i kërkesës. Kështu bie poshtë paragjykimi: “Hyjnia nuk po përputhet me faktin se bëka kërkesa.”

Kërkesa është kërkesë: nuk tregon përsosuri ose mangësi, veç nëse vjen paralelisht në kontekste që aludojnë lypjen e nevojës. Thjesht kërkesa në vetvete nuk është asnjë lloj argumenti.

Allahu është i përsosur në Qenien dhe cilësitë e Tij. Atij të mirat e njerëzve nuk i shtojnë gjë. Madje, veprimet e pëlqyera të njerëzve janë krejtësisht mirësi e Allahut ndaj tyre, sepse Ai u dhuroi aftësinë e njohjes së të mirës dhe veprimin e së mirës për njerëzit. Allahu thotë: “Atij i përket çdo gjë që gjendet në qiej dhe në Tokë, Atij i përket bindja e besimi përherë. A mos vallë do t’i frikësoheni tjetërkujt përveç Allahut? Çdo mirësi që keni, është nga Allahu. E, nëse ju godet ndonjë fatkeqësi, prapë nuk keni kujt t’i kërkoni ndihmë përveç Tij.” (En Nahl, 52-53)

Dyshimet kanë të bëjnë me cilësitë e Allahut e jo me ekzistimin e Tij

Kundërshtari thotë: Kërkesa e Allahut që krijesat ta adhurojnë Atë e kundërshton përsosurinë e urtësisë hyjnore, sepse Ai nuk përfiton gjë prej urdhrit të Vet!

Lexuesi që analizon këtë kundërshtim vëren se ai në të vërtetë nuk arrin deri në atë nivel saqë të diskutohet ekzistimi i Qenies Hyjnore, por caku përfundimtar është të diskutohen disa prej cilësive të Allahut, që i bie se ky dyshim, në thelb, nuk synon të pohohet ateizmi, por të diskutohen cilësitë “etike” të Krijuesit, ngase krijimi dhe planifikimi në univers janë dëshmi të qarta që aludojnë se ekziston një Krijues.

Nëse pika e dyshimit është kjo që u përmend, atëherë kundërshtuesi duhet të pranojë qartazi se synimi i tij nuk arrin deri te niveli ta kundërshtojë ekzistimin e Qenies Hyjnore, që i krijoi krijesat prej hiçit. Si rrjedhojë, dyshimi nuk diskutohet në fushën e ateizmit, por ai kufizohet në fushën e diskutimit të cilësive të veçanta të Allahut, që kanë lidhje me urdhrin e Tij që krijesat ta adhurojnë Atë.

Përgjatë leximit për cilësitë e Allahut të mençurit nuk i mbetet gjë tjetër veçse të pranojë se mendja njerëzore është e paaftë të perceptojë shumë hollësira dhe domethënie prej cilësive të Allahut, ngase njeriu nuk e ka të drejtën të bëjë krahasimin e së padukshmes me të dukshmen. Bota materiale dhe realiteti i saj janë të lidhura me dukjen që Allahu e përzgjodhi për të. Ajo është botë me ligje të posaçme, ku shumica e realiteteve të saj janë nga fusha e të mundshmeve dhe nuk janë domosdoshmërisht ekzistenciale.

Logjikisht lajmërimi i Zotit se Ai do që krijesat e Tij ta adhurojnë nuk bie ndesh me realitetin e rububijes (njësimin e Allahut në krijimtarinë e Tij)

Prej mënyrave më të mira për të kundërshtuar dyshimin e ateistëve që ndërlidhet me cilësitë e Allahut është të supozohet antiteza dhe të shqyrtohen pasojat e pamundura.

Gjatë analizimit të dyshimit që jemi duke e diskutuar mund të themi se nuk është e domosdoshme që vetëm pse Zoti ka krijuar botën, Ai patjetër duhet të dojë ose të kërkojë që njerëzit ta adhurojnë. Të qenët Krijues dhe të kërkuarit nga krijesat adhurim janë dy gjëra të ndara. Pra, Zoti ka fuqinë absolute për të krijuar gjithësinë, por kërkesa e Tij që krijesat t’i nënshtrohen ose jo është çështje e vullnetit të Tij, jo e lidhur me vetë Fuqinë e Tij krijuese.

Si rrjedhojë, përfytyrimi i kundërshtuesit te ky dyshim nuk është realitet i vetëkuptueshëm e as rezultat i një zbulimi logjik të prerë ose të studiuar hollësisht, por ai është perceptim përjetues që buron nga realiteti njerëzor, ku njerëzit refuzojnë të kërkojnë diçka nga të tjerët kur ata vetë mund ta realizojnë atë.

Njohja jonë për realitetin e Qenies së Zotit është e kufizuar

Një rregull thotë: “Gjykimi i një gjëje është degë e perceptimit të saj.”

A thua njeriu ka arritur të perceptojë realitetin dhe përsosurinë e Qenies Hyjnore, që më pas mbi këtë perceptim të bazojë pretendimin e tij se kërkesa për adhurim e kundërshton atë që mendja e tij e supozon për këtë Qenie të Lartë?

Ta llogaritësh kërkesën e Zotit që të adhurohet si një çështje që e kundërshton realitetin e uluhijes (njësimit të Allahut në adhurimin e Tij) kërkon njohje të hollësishme të natyrës së kësaj Qenieje. Këtë s’kanë mundur ta arrijnë as kundërshtuesit e as të tjerët, sepse kjo Qenie është larg përfytyrimeve dhe perceptimeve të njeriut. E, kur nuk arrihet as njohja themelore, atëherë si ka mundësi që mendja e kundërshtuesit të gjejë argument për pretendimin e tij?

Allahu thotë: “Asgjë nuk i shëmbëllen Atij. Ai i dëgjon të gjitha dhe i sheh të gjitha.” (Shura, 11)

Dhe thotë: “Po dija e tyre nuk mund ta përfshijë Atë.” (Taha, 110)

Ibn Ebu Zejd el Kajravani (Allahu e mëshiroftë!) thotë: “Përshkruesi nuk mund ta përshkruajë Allahun e as medituesi nuk arrin të ngërthejë dijeninë e Allahut. Medituesi mediton në shenjat e argumentet e Allahut dhe nuk mediton në cilësitë e Qenies së Tij.”[4] [5]

Njohja e Qenies së Lartë Hyjnore është e pamundshme të perceptohet me mendjen e njeriut. Pengesat për të arritur te kjo njohje nuk tejkalohen assesi. Andaj, i mençur është ai që ndalet tek ajo që kuptohet dhe logjika e tij i përmbahet asaj që kufizohet.

Njeriun universi që e rrethon e shtyn të kuptojë madhështinë e Krijuesit dhe bujarinë e mirësive të Tij. Allahu thotë: “Për ata që e përmendin Allahun duke qëndruar në këmbë, ndenjur ose shtrirë dhe që meditojnë për krijimin e qiejve dhe të Tokës (duke thënë:) “O Zoti Ynë! Ti nuk i ke krijuar kot këto lartësuar qofsh (nga çdo e metë)!” (Ali Imran, 191)

Por, kjo është e tëra që mund të arrijë të kuptojë nga lajmet e qiellit, sado e madhe të ishte përpjekja dhe dija tij. Më pas, mendja e tij kur e sheh paaftësinë e saj të kuptojë e të hulumtojë më tepër nga të fshehtat qiellore, ndalet dhe përmbahet. Njeriu assesi nuk mund të dijë diçka nga gajbi (bota e padukshme), përveç asaj që atij ia mëson bota e dukshme.

Ngaqë mendja qenka e paaftë të perceptojë në përgjithësi cilësitë e Krijuesit, atëherë lajmërimi për Qenien dhe cilësitë e Zotit është nga karakteristikat e lajmeve të shpalljes, mu për këtë shpallja heshti të qartësojë përshkrimet e cilësive. Pikërisht paaftësia e mendjes të ngërthejë këtë realitet ishte shkaku i kufizimit.

Si rrjedhojë, mosnjohja e formës së cilësive u bë dëshmi për braktisjen e të folurit rreth përshkrimit të Qenies dhe cilësive hyjnore (përveç asaj që ka ardhur në Kuran dhe Sunet), ngase kjo e kundërshton urtësinë hyjnore.

Ai që e njeh veten, nuk mund ta parashtrojë këtë pyetje

Çfarë e trimëron njeriun të marrë guximin ta pyesë Krijuesin për urtësinë e kërkesës së Tij?

Sejid Kutbi (Allahu e mëshiroftë!) thotë: “Nuk i takon askujt prej krijesave ta pyesë Allahun pse deshi të jetë e gjithë kjo sipas asaj që Ai dëshiroi të jetë. Nuk i takon askujt prej krijesave ta pyesë Allahun përderisa asnjëri prej krijesave nuk është Zot, as ka dijeni e as që ka mundësi të ketë dijeni për sistemin gjithëpërfshirës të këtij kozmosi dhe për kërkesat e këtij sistemi në natyrën e çdo krijese në këtë kozmos.

Atëherë, pse të parashtrohet një pyetje e tillë që as besimtari i vërtetë e as ateisti i vërtetë nuk e parashtrojnë. Besimtari nuk e parashtron, sepse është i edukuar në raport me Allahun, e njeh më së miri natyrën e njeriut dhe kufijtë e tij të njohjes dhe e di që nuk është i parapërgatitur të merret me këtë fushë. Ateisti i vërtetë nuk e parashtron, sepse ai fillimisht nuk e pranon Allahun. E, sikur të pranonte Allahun për Zot dhe të adhuruar, do ta kuptonte që kërkesa e Tij është e drejtë, dhe kjo është në përputhje me domethënien e adhurimit. Vërtet Allahu “nuk pyetet se çka punon, por njerëzit pyeten”, ngase Ai është Mbikëqyrësi (që mbikëqyr dhe përcjell çdo send) dhe i Gjithëdijshëm për veprat e Tij.

Këtë pyetje e parashtron joseriozi, që s’është besimtar i vërtetë e as ateist i vërtetë. Mund ta pyesë ai që është i padijshëm për realitetin e adhurimit të Allahut dhe veçorive të tij. Rruga për ta mësuar këtë të padijshëm është njoftimi i tij me realitetin e adhurimit të Allahut dhe veçorive të tij. Pasi të njoftohet e t’i qartësohet, atëherë ai vetë zgjedh: nëse pranon e nënshtrohet, atëherë është prej besimtarëve, e, nëse mohon e kundërshton, atëherë është prej femohuesve. Këtu do të duhej të përfundonte diskutimi, përveç nëse është inatçi dhe dëshiron polemikë në të kotën. Ndërkohë, myslimanit i ndalohet të hyjë në diskutime e polemika të tilla.”[6]

Dr. Sami Amiriu

Nga arabishtja: Irfan JAHIU

Pjesë nga libri i përkthyer në gjuhën shqipe: “PSE ALLAHU NA KËRKON TA ADHUROJMË? (Rrënimi i dyshimit se munguaka urtësia në urdhrin e Allahut që njerëzit ta adhurojnë Atë)”

[1] H. Diels and W. Kranz, eds., Die Fragmente der Vorsokratiker, Berlin: 1903, B, 16, 15.

[2] “Der’u Tearud el Akël ve en Nakl”, Ibn Tejmije (4/35).

[3] P.sh.: djegia e pasurisë së jetimit dhe ngrënia e pasurisë së jetimit janë të njëjta ndalesa dhe kur bëjmë krahasimin e normës vërejmë se që të dyja, edhe dega, edhe baza, kanë shkakun e njëjtë: shkatërrimin e pasurisë. (sh.p.)

[4] “Er Risale”, Ibn Ebi Zejd el Kajravanij (f. 17).

[5] Përcillet se Pejgamberi ﷺ ka thënë: “Meditoni në krijimtarinë e Allahut dhe mos meditoni në Qenien e Allahut.” Hadithin e shënojnë Ebu Nuajmi në “El Hilje”, Asbahani në “Et Tergib ve Et Terhib” Taberaniu në “El Evsat” dhe Bejhakiu në “Esh Shuab”. Por, hadithi nuk është i vërtetë si hadith merfu.

[6] “Hadha ed Din”, Sejid Kutb, (f. 8-9).